In het laatste der dagen. Eindtijdverwachting in Nederland op de drempel van de moderne tijd (1790-1880)

Doctoral Thesis

Het uitbreken van de Franse Revolutie ging in West-Europa en Noord-Amerika gepaard met een krachtige herleving van de bijbelse eindtijdverwachting (eschatologie). Sommigen zagen de heilsorde die volgens de profetieën in het verschiet lag vol optimisme tegemoet, anderen raakten in de greep van cultuurpessimisme en ondergangsdenken. Dit proefschrift richt zich op de eschatologische revival in Nederland, waarover vooralsnog weinig bekend was. Deze ideeën vonden breed weerklank, niet alleen bij eenvoudige gelovigen als de eindtijdpublicist Hendrik Hentzepeter (portier in het Mauritshuis) en de Zwijndrechtse Nieuwlichters, maar ook bij de hoger opgeleiden van de orthodox-protestantse Réveil-beweging, die zich lieten inspireren door Willem Bilderdijk en Isäac da Costa. In hun toekomstvisioenen domineerde de vrees voor een Antichrist die zich als politieke onderdrukker zou manifesteren, en was weinig plaats voor vooruitgangsoptimisme. Rond 1850 werd door de Christelijke Vrienden,...Show more Het uitbreken van de Franse Revolutie ging in West-Europa en Noord-Amerika gepaard met een krachtige herleving van de bijbelse eindtijdverwachting (eschatologie). Sommigen zagen de heilsorde die volgens de profetieën in het verschiet lag vol optimisme tegemoet, anderen raakten in de greep van cultuurpessimisme en ondergangsdenken. Dit proefschrift richt zich op de eschatologische revival in Nederland, waarover vooralsnog weinig bekend was. Deze ideeën vonden breed weerklank, niet alleen bij eenvoudige gelovigen als de eindtijdpublicist Hendrik Hentzepeter (portier in het Mauritshuis) en de Zwijndrechtse Nieuwlichters, maar ook bij de hoger opgeleiden van de orthodox-protestantse Réveil-beweging, die zich lieten inspireren door Willem Bilderdijk en Isäac da Costa. In hun toekomstvisioenen domineerde de vrees voor een Antichrist die zich als politieke onderdrukker zou manifesteren, en was weinig plaats voor vooruitgangsoptimisme. Rond 1850 werd door de Christelijke Vrienden, voortgekomen uit het Réveil, een geloofsoffensief gelanceerd, waarbij door middel van evangelisatieverenigingen werd geprobeerd de voortgaande secularisering van de samenleving terug te draaien. Daarbij werden het opkomende socialisme en de moderne bijbelkritiek als antichristelijk afgeschilderd, een boodschap die bij de arbeiders- en middenklasse in vruchtbare aarde viel. Dat heeft een vertragend effect gehad op het moderniseringsproces dat zich gedurende de negentiende eeuw in Nederland voltrok.Show less

Dutch history

Enlightenment

Secularization

Eschatology

Reveil movement

Chiliastic sects