Colonial Calvinism: colonial ideologies of Dutch clergymen in Batavia, ca. 1700–1850

Meer, A. van der (2025)

Doctoral Thesis

Dit proefschrift onderzoekt hoe de koloniale ideologie van Nederlands-Hervormde predikanten en zendelingen in Batavia (ca. 1700–1850) werd gevormd—niet in Nederland, maar in de kolonie zelf. In de koloniale frontlinie kregen ideeën over wat de kerk moest zijn en de praktijken die haar gestalte gaven hun vorm. Die ideologie ontstond in voortdurende wisselwerking met lokale christenen, niet-christenen, concurrerende religies zoals de islam en koloniale elites. Uit dit proces groeide een eigen kerkelijke cultuur, door mij aangeduid als Colonial Calvinism. Deze cultuur was geen transplantatie van Europese orthodoxie, maar een lokaal verankerde orde, gekenmerkt door pragmatisme, strategische ambiguïteit en ongeschreven regels. Die eigenschappen waren nodig omdat predikanten en zendelingen voortdurend moesten laveren tussen het ophouden van een façade van orthodoxie en ‘Nederlandsheid’ enerzijds, en anderzijds het in de praktijk faciliteren van syncretische gebruiken van lokale christenen en het gedogen van het ‘zondige’ gedrag van koloniale elites—zoals het buitenechtelijk samenleven met lokale vrouwen. Door de continuïteit van deze orde te volgen over de vermeende breuk rond 1800—met de overgang van de VOC naar de koloniale staat en de komst van de eerste zendelingen van het Nederlandsch Zendeling Genootschap (NZG)—laat dit onderzoek zien hoe veerkrachtig Colonial Calvinism was, en hoeveel invloed lokale actoren hadden op de vorming ervan. Tot slot maakt de studie duidelijk hoe de kerk, via diaconie en kerkelijke tucht, koloniale hiërarchieën van ras, klasse, gender en rang mede vormgaf en met slavernij vervlochten raakte. Daarmee sluit het proefschrift aan bij actuele debatten over de erfenissen van kolonialisme en slavernij, en toont het dat religie een cruciale pijler was van koloniale macht en legitimatie.

• VOC
• Dutch East India Company
• Colonial Religious History
• Colonial Ideology
• Slavery
• Race
• Batavia
• Colonial Dutch Reformed Church
• Indische Kerk
• Islam
• Nederlandsch Zendeling Genootschap (NZG)
• Diaconate—Indonesia—Jakarta—History (poor relief , orphan care)
• Reformed Church—Indonesia—Jakarta—History—18th century
• Reformed Church—Indonesia—Jakarta—History—19th century (early)
• Dutch East India Company—Religious aspects (VOC)
• Church and state—Indonesia—Jakarta—History—18th–19th centuries
• Mardijkers—Indonesia—Jakarta—History
• Language policy—Dutch language—Indonesia—History (Dutch as civilisational tool)
• Enlightenment—Indonesia—Intellectual life—18th century

• All authors: Meer, A. van der
• Supervisor: Schrikker, A.F.; Gommans, J.J.L.
• Committee: Parker, C.H.; Lieburg, F.A. van; Raben, R.; Stolte, C.M.
• Qualification: Doctor (dr.)
• Awarding Institution: Institute for History, Faculty of Humanities, Leiden University
• Date: 2025-10-23
• Sponsorship: NWO